|
Ustanowienie drogi koniecznej
Instytucja służebności drogi koniecznej została uregulowana w art. 145-146 k.c. Może mieć ona charakter służebności gruntowej (art. 285 i nast. k.c.) lub osobistej (art. 296 k.c).
W myśl art. 145 § 2 k.c, drogę konieczną przeprowadza się w odniesieniu do nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej lub do budynków wzniesionych na tej nieruchomości. Przeprowadzenie to może się okazać niezbędne także wtedy, gdy wprawdzie wspomniany dostęp istnieje, ale nie jest odpowiedni. Uogólniając, można powiedzieć, że ratio legis służebności drogi koniecznej - tak jak każdej służebności gruntowej - jest umożliwienie lub ułatwienie korzystania z nieruchomości, jeżeli korzyści, które służebność przynosi właścicielowi nieruchomości władnącej, są większe od uszczerbku wynikającego dla właściciela nieruchomości obciążonej.
Źródłem powstania tej służebności jest umowa, akt administracyjny i niekiedy zasiedzenie. To ostatnie odnosi się wyłącznie do służebności gruntowej. Nabycie natomiast przez zasiedzenie drogi koniecznej, przybierającej formę służebności osobistej, nie może nastąpić.
Stworzenie drogi koniecznej za pośrednictwem umowy wymaga formy aktu notarialnego (art. 245 k.c).
Służebność drogi koniecznej może być również ustanowiona przez sąd w postępowaniu nieprocesowym. Podstawą tego ustanowienia jest art. 145 § 2 i 146 k.c. i art. 626 k.p.c.
Orzeczenia z powołanych przepisów mają charakter konstytutywny. Taki sam charakter mają zawarte przed sądem ugody, tworzące stosunek prawny w postaci służebności drogi koniecznej1.
Potrzeba ustanowienia służebności powstaje najczęściej w warunkach wiejskich, z powodu wadliwej konfiguracji gruntów rolnych. W związku z rozwijającą się tendencją do intensyfikacji produkcji rolnej należy uwzględniać interes społeczno-gospodarczy przy usytuowaniu omawianej drogi. Do respektowania tego interesu zobowiązuje wyraźnie art. 145 § 2 k.c. Uwzględniając jego treść, sąd powinien dokładnie rozważyć, czy w danych warunkach zachodzi potrzeba tworzenia drogi dojazdowej i czy ma ona być stała, czy wykorzystywana tylko czasowo, np. w okresie prac polnych (żniw, zbioru plonów z łąki itp.).
Do uzyskania pełnej informacji co do usytuowania nieruchomości, przez które ma być przeprowadzona droga, z reguły powinno się przeprowadzać dowód z oględzin wymienionych nieruchomości. Artykuł 626 § 2 k.p.c. zwalnia sąd od obowiązku przeprowadzenia tego dowodu tylko wtedy, gdy okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo gdy przeprowadzanie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne, co zachodzi w sytuacji, w której wnioskodawca żąda jedynie zezwolenia na przechodzenie lub przejazd drogą wykorzystywaną wyłącznie przez właściciela gruntu sąsiedniego.
Oględzin należy dokonywać z udziałem biegłego geodety w celu umożliwienia mu sporządzenia mapy oznaczającej projektowany sposób ustanowienia drogi koniecznej. Mapa powinna być sporządzona według zasad obowiązujących przy opisie nieruchomości w księdze wieczystej (§ 180 regulaminu). Również przy oznaczaniu drogi koniecznej, w orzeczeniu i ugodzie sądowej należy uwzględniać te zasady.
Niekiedy umożliwienie dostępu do danej nieruchomości jest tak pilne, że wyczekiwanie na zakończenie postępowania nieprocesowego może doprowadzić do powstania szkody. Zajdzie to wówczas, gdy rolnik będzie musiał niezwłocznie wywieźć zboże z pola ze względu na grożącą powódź itp. W takim wypadku sąd może zabezpieczyć roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej np. przez udzielenie zainteresowanemu rolnikowi zezwolenia na przejazd przez nieruchomość sąsiednią, w czasie toczącego się postępowania (art. 730 § 1 k.p.c.)2. Do ustanowienia drogi koniecznej może dojść nie tylko w odrębnym postępowaniu (art. 626 k.p.c), ale i przy okazji rozpoznawania spraw o zniesienie współwłasności (art. 617 k.p.c. i nast.), o dział spadku (art. 680 i nast.) oraz o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej między małżonkami (art. 567 k.p.c). Artykuł 626 k.p.c. dotyczy jedynie ustanowienia drogi koniecznej. Ma więc węższy zakres stosowania niż poprzednio obowiązujący art. 19 i 20 dekretu o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego (Dz.U. z 1946 r. Nr 63, poz. 345). Te ostatnie przepisy uznawały postępowanie niesporne za właściwy tryb do ustanowienia wszelkich służebności gruntowych. Wykładnia historyczna i wzgląd na interes społeczno-gospodarczy przemawia w pewnych wypadkach za stosowaniem art. 145 k.c. i art. 626 k.p.c. w drodze analogii. Jej uwzględnienie umożliwia np. uznanie za dopuszczalne ustanowienie w postępowaniu nieprocesowym służebności gruntowej przez umieszczenie na danej nieruchomości urządzeń-przeprowadzenie linii elektrycznej, przewodów wodociągowych itp. Podobny pogląd wypowiada Sąd Najwyższy i przeważająca część literatury.
Ponieważ do postępowania nieprocesowego została przekazana tylko sprawa o ustanowienie drogi koniecznej (art. 145 § 2 k.c. i art. 626 k.p.c), inne sprawy z zakresu służebności gruntowych są rozpoznawane w procesie, poza rozstrzyganiem niektórych z nich w trybie nieprocesowym ze względu na dopuszczalność stosowania powołanych przepisów w drodze analogii.
W procesie są rozpoznawane spory o:
zmianę treści lub sposobu wykonywania wszelkich służebności, w tym i służebności drogi koniecznej (art. 291 k.c);
ustalenie w trybie art. 189 k.p.c. wygaśnięcia służebności (art. 293 k.c);
zniesienie drogi koniecznej i innych służebności (art. 294 i 295 k.c).
Z art. 145 k.c. wynika, że ustanowienie służebności drogi koniecznej jest odpłatne. Wynagrodzenie za ustanowienie tej służebności powinno stanowić równowartość korzyści, których właściciel nieruchomości obciążonej został pozbawiony w następstwie przeznaczenia jej na wspomnianą drogę. Sąd powinien zasądzić od właściciela nieruchomości władnącej wynagrodzenie na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej, chociażby on nie zgłosił żądania. Koszty prac związanych z urządzeniem drogi koniecznej (niwelacja gruntu itp.) obciążają również osobę, na której rzecz ustanowiono drogę.
Z art. 42 i 43 ustawy z dnia 31.07.1923 r. o scaleniu gruntów (Dz.U. z 1927 r. Nr 92, poz. 833 ze zm.) wynikał zakaz prowadzenia postępowania sądowego ustanowienia drogi koniecznej do czasu zakończenia postępowania scaleniowego.
Dotychczasowa ustawa z dnia 24.01.1968 r. o scaleniu i wymianie gruntów (Dz.U. Nr 3, poz. 13) nie zawierała żadnych postanowień co do zawieszenia toczących się spraw sądowych. Ustawa ta została uchylona ustawą z dnia 26.03.1982 r. o scaleniu gruntów (tekst jedn.: Dz.U. z 1989 r. Nr 58, poz. 349 ze zm.). Jednakże i ona nie zawiera żadnych dyspozycji w przedmiocie obowiązku zawieszenia toczącego się postępowania o ustanowienie drogi koniecznej.
Powstaje pytanie, czy na tle nowej ustawy, o której mowa, w razie wszczęcia postępowania scaleniowego postępowanie sądowe o ustanowienie tej drogi powinno być zawieszone, czy nie. Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. W analizowanym wypadku podstawę zawieszenia postępowania sądowego będzie stanowił art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. Inny punkt widzenia jest nie do przyjęcia. Gdyby sąd ustanowił drogę konieczną przed zakończeniem postępowania scaleniowego, to mogłaby się okazać zbędna po zakończeniu tego postępowania.
Ponadto o wszczęciu postępowania scaleniowego czyni się - na wniosek właściwego organu administracyjnego - wzmiankę w księdze wieczystej lub składała wniosek o przeprowadzenie scalenia do zbioru dokumentów. Wzmianka w księdze wieczystej lub złożenie wniosku do zbioru dokumentów ma ten skutek, że wszystkie późniejsze zmiany stanu własności oraz obciążeń nie mają wpływu na przebieg postępowania scaleniowego, jeżeli zostały dokonane bez zgody terenowego organu administracji państwowej (art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 26.03.1982 r. o scaleniu gruntów). Wymieniony skutek odnosi się również do orzeczenia sądowego ustanawiającego drogę konieczną w sposób kolidujący z decyzją o scaleniu gruntów. Należy podkreślić, że decyzja ta stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu własności w księgach wieczystych i podstawę do wprowadzenia uczestników scalenia w posiadanie ich gruntów (art. 29 ustawy z dnia 26.03.1982 r. o scaleniu gruntów). Nie ma natomiast przeszkód do ustanowienia drogi koniecznej, gdyby się okazało, że po ostatecznym zakończeniu postępowania scaleniowego któraś z nieruchomości nie miałaby dostępu np. do drogi publicznej.
Uprawnionymi do zgłoszenia wniosku o ustanowienie drogi koniecznej są:
właściciel nieruchomości izolowanej;
użytkownik wieczysty3;
samoistny posiadacz, z tym że jeżeli nie jest właścicielem, to na jego rzecz może być ustanowiona tylko służebność osobista (art. 146 k.c);
spółdzielnia produkcyjna (art. 286 k.c).
Gdy nieruchomość władnąca jest przedmiotem współwłasności, to wniosek o ustanowienie drogi koniecznej mogą złożyć zarówno wszyscy lub niektórzy współwłaściciele albo jeden z nich. W tych ostatnich dwóch wypadkach złożenie wniosku będzie skuteczne, jeżeli ma na celu zachowanie wspólnego prawa (art. 209 k.c.)4.
Inne osoby, poza wymienionymi, nie są uprawnione do żądania ustanowienia drogi koniecznej. W szczególności takiego uprawnienia nie mają np. dzierżawcy i użytkownicy. Wbrew jednak niektórym poglądom wypowiadanym w literaturze, krąg uczestników postępowania jest bardzo szeroki. Przede wszystkim w charakterze uczestników postępowania zmierzającego do ustanowienia drogi koniecznej winni wystąpić pozostali współwłaściciele, którzy nie zgłaszali wniosku o wszczęcie tego postępowania. Do grona uczestników będą należeli wszyscy właściciele nieruchomości, przez które droga mogłaby być przeprowadzona (art. 626 k.p.c), współwłaściciele niebędący wnioskodawcami, użytkownicy wymienionych nieruchomości itp. Innymi słowy, uczestnikiem postępowania w sprawie ustanowienia drogi koniecznej jest każda osoba, której może dotyczyć, chociażby pośrednio5, wynik postępowania.
Wniosek o wszczęcie postępowania powinien odpowiadać warunkom pisma procesowego. Powinien również dokładnie wskazać okoliczności uzasadniające potrzebę ustanowienia omawianej drogi. Sąd nie jest związany żądaniem wniosku i może przeprowadzić drogę w inny sposób, niż żądał wnioskodawca, jeżeli materiał dowodowy i wynik oględzin nieruchomości za tym będą przemawiały. Prawidłowe uzasadnienie wniosku ułatwi sądowi zajęcie właściwego stanowiska w kwestii ustanowienia drogi koniecznej.
Jak już zostało wykazane, właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd położenia rzeczy (art. 606 k.p.c), a gdy nieruchomość jest położona w kilku okręgach sądowych - wybór sądu należy do wnioskodawcy (art. 43 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c). Sąd rozstrzyga omawiane sprawy inaczej niż poprzednio, w składzie jednoosobowym - art. 509 (pierwszy człon zdania) k.p.c.
_________________
V-ce Prezes MB/8 Club Poland
560SL, 560SEC, 280SEL 4.5, s115, 230C,W123 300usa, C111 5.0 puzzle, 1502, 635CSi, 840Ci, 911 3.0SC targa, XJS 4.0
|
Zarejestruj się
Zaloguj się
Regulamin
Galeria
